Obiekty hydrotechniczne administrowane przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu bez wątpienia są atrakcją dla wielu młodych ludzi, a w szczególności dla tych, którzy dopiero wkraczają w świat związany z gospodarką wodną. Już po raz kolejny, pracownicy RZGW w Poznaniu oraz studenci Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza spotkali się na terenowej wycieczce. Wędrówka edukacyjna wiodła przez powiaty kościański, śremski oraz leszczyński. Studenci oraz pracownicy wydziału mieli przyjemność podziwiać jazy, pompownie, budowle upustowe oraz zapory usytuowane na Kościańskim Kanale Obry i zbiorniku Wonieść, a także wały przeciwpowodziowe Śremu.

Pierwszy przystanek – trzyprzęsłowy jaz na Kościańskim Kanale Obry

Wycieczka edukacyjna rozpoczęła się przy trzyprzęsłowym jazie na Kościanskim Kanale Obry w km 2+890, który popularnie nazywany jest „Dudziarzem”. Powstał w 2013 r. i jest wyposażony w elektromechaniczne instalacje wyciągowe. Obiekt usytuowany jest na obrzeżach Kościana. Wcześniej piętrzenie wody odbywało się ponad trzy kilometry od jego granic. To komfortowe rozwiązanie dla każdego miasta, gdyż odziaływanie budowli na gospodarkę wodną jest większe. Dzięki jazowi w Kościanie realizowana jest retencja korytowa, a z drugiej strony obiekt zapobiega powodziom na terenach położonych w pobliżu cieku oraz przyczynia się do rozwoju lokalnej turystyki. Piętrzenie wody w kanale i kanale ulgi umożliwia opłynięcie kajakiem lub łodzią kościańskiej starówki.

Kolejny przystanek – zespół budowli hydrotechnicznych w pobliżu miejscowości Nielęgowo

Spore wrażenie na studentach zrobił zespół budowli hydrotechnicznych w pobliżu miejscowości Nielęgowo. System tworzy: obsługiwany ręcznie trzyprzęsłowy jaz z dwudzielnymi zasuwami na K.K.O. w km 7+350, pompownia Nielęgowo ze zbiornikiem wyrównawczym oraz specjalny syfon zlokalizowany pod dnem Kościańskiego Kanału. W miejscu tym ujście mają dodatkowo piętrzone cieki Doprowadzalnik Kurzogórski oraz Kanał Przysiecki, do których z kolei wpływa woda z gęstej siatki rowów melioracyjnych i terenów zdrenowanych. Gdy ciek K.K.O. został obwałowany to należało rozwiązać problem zlikwidowanych naturalnych ujść cieków do Kanału Obry. Dlatego powstała pobliska pompownia Nielęgowo, przy której znajduje się zbiornik wyrównawczy, do którego grawitacyjnie wpływają w/w cieki. Następnie woda ze zbiornika jest mechanicznie przepompowywana do Kościańskiego Kanału.

Przerzut tak dużej ilości wody możliwy jest dzięki zamontowanym czterem pompom o łącznej maksymalnej wydajności do 2 m³/s. Obszar oddziaływania pompowni Nielęgowo wynosi 1383 ha. Warto zaznaczyć, że to tereny rolnicze, na które składają się głównie łąki i pastwiska. A dzięki systemowi tych urządzeń rolnicy zbierają 3-4 pokosy traw w ciągu roku.  

Następny postój – zbiornik Wonieść

Kolejnym punktem na mapie wyprawy był zbiornik Wonieść. Jego bazą było pięć naturalnych jezior i położone między nimi bagienne łąki. Jeziora zostały spiętrzone poprzez wybudowanie zapory czołowej i pięciu zapór bocznych. Zbiornik został podzielony zaporą zbiornika górnego na dwa zbiorniki w układzie kaskadowym - zbiornik górny (obejmujący jeziora: Drzeczkowskie, Witosławskie i Wojnowickie) oraz zbiornik dolny (obejmujący jeziora: Jezierzyckie i Wonieskie). Obecnie zwierciadło wody znajduje się o 1,5-2,75 m wyżej w stosunku do pierwotnego poziomu wody w jeziorach. Przy maksymalnym wypełnieniu ma powierzchnię 777 ha, szerokość od 200 do 1300 m, a jego maksymalną pojemność to 13,46 mln m³. Jego podstawowym zadaniem jest magazynowanie wody na potrzeby rolnictwa na obszarze około 3 tys. ha, nawodnienie stawów rybnych w obrębie zbiornika oraz jednocześnie ochrona przeciwpowodziowa w obrębie doliny Kościańskiego Kanału Obry, powyżej Kościana. Sprawne działanie zbiornika jest warunkowane funkcjonowaniem trzech kanałów, dzięki którym woda go zasila oraz jest przerzucana i spuszczana ze zbiornika. Akwen wypełnia głównie woda transportowana z K.K.O. przez wybudowany ośmiokilometrowy Kanał Przerzutowy. Regulacja przepływu odbywa się za pomocą jazów i budowli upustowych. Całość dopełniają stawy rybne, na których prowadzona jest odrębna gospodarka rybacka.   

Na wysokości miejscowości Zgliniec, między Jeziorem Wojnowickim a Jezierzyckim, znajduje się natomiast Doprowadzalnik B, czyli kanał który przerzuca wodę ze zbiornika górnego do zbiornika dolnego. Usytuowana jest tam również budowla upustowa nr 2, jaz z mostem na zaporze zbiornika górnego w kilometrze 0+880 cieku oraz zapora boczna nr 1 zbiornika Wonieść. Chronią one pobliskie tereny przed zalaniem podobnie jak wały. Dzięki zaporom i piętrzeniu na jazie można piętrzyć wodę na zbiorniku górnym, a następnie przerzucać ją wybudowanym kanałem do zbiornika dolnego. Pobliskie stawy rybne są napełniane w sposób grawitacyjny na przełomie marca i kwietnia, a następnie mechanicznie według potrzeb.  

Ostatni przystanek – system zabezpieczenia przeciwpowodziowego Śremu

Wyjazdowe spotkanie zakończył pobyt na wałach przeciwpowodziowych i kanale ulgi, stanowiących system zabezpieczenia przeciwpowodziowego Śremu. Wały przeciwpowodziowe powstały w latach czterdziestych poprzedniego wieku. W 2015 roku zostały kompleksowo zmodernizowane, by ich parametry dostosować do współcześnie obwiązujących przepisów. Głównym celem prac było zwiększenie stabilności oraz zabezpieczenie szczelności tych obiektów. Tuż obok znajduje się kanał ulgi. Jego długość wynosi około 5,3 km. Na co dzień środkiem kanału płynie niewielki ciek odwadniający teren. W momencie, gdy w wyniku wezbrania poziom wody w rzece Warcie podnosi się kanał zmienia się w sporych rozmiarów rzekę, która może rozlać się po terenach zalewowych do szerokości ponad 200 m. Przez co chroni to miasto Śrem przed powodziami.

Mamy wiedzę, którą chętnie się dzielimy

Studenci podczas wyprawy wykazywali ogromne zaangażowanie, a czas opowieściami na temat zwiedzanych obiektów hydrotechnicznych, urozmaicali specjaliści na co dzień pracujący w Regionalnym Zarządzie Gospodarki Wodnej w Poznaniu w Centrum Operacyjnym Ochrony Przeciwpowodziowej. RZGW w Poznaniu realizuje program staży i praktyk dla studentów Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza od 2016 roku. Celem tej współpracy jest stworzenie kursantom możliwości zdobycia nowych umiejętności i doświadczeń oraz wykorzystania w praktyce wiedzy przyswajanej podczas nauki. W trakcie spotkań i praktyk poznają strukturę zarządzania gospodarką wodną w regionie wodnym Warty, zagrożenia i sposoby zapobiegania skutkom wystąpienia powodzi czy suszy oraz problematykę gospodarowania wodą na obiektach hydrotechnicznych w zmiennych warunkach hydrologicznych.