Po raz kolejny wspólnie z pracownikami oraz studentami Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza podążyliśmy szlakiem obiektów hydrotechnicznych, którymi administruje Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu. Tym razem nasza wędrówka edukacyjna  wiodła przez powiaty kościański, leszczyński i śremski, a na naszej trasie znalazły się jazy, pompownia, budowle upustowe i zapory usytuowane na Kościańskim Kanale Obry i zbiorniku Wonieść oraz wały przeciwpowodziowe Śremu.

Jako pierwszy, uczestnicy warsztatów wizytowali trzyprzęsłowy jaz na Kościańskim Kanale Obry w km 2+890, popularnie nazywany „Dudziarzem”. Powstał w 2013 r. i jest wyposażony w elektromechaniczne instalacje wyciągowe. Obiekt usytuowany jest na obrzeżach Kościana. Wcześniej piętrzenie wody odbywało się ponad trzy kilometry od jego granic. To komfortowe rozwiązanie dla każdego miasta, gdyż odziaływanie budowli na gospodarkę wodną jest większe. Dzięki jazowi w Kościanie realizowana jest retencja korytowa, a z drugiej strony obiekt zapobiega powodziom na terenach położonych w pobliżu cieku oraz przyczynia się do rozwoju lokalnej turystyki. Piętrzenie wody w kanale i kanale ulgi umożliwia opłynięcie kajakiem lub łodzią kościańskiej starówki.

Jaz w km 2+890 na Kościańskim Kanale Obry, „Dudziarz”

Spore wrażenie na studentach zrobił zespół budowli hydrotechnicznych w pobliżu miejscowości Nielęgowo. System tworzy: obsługiwany ręcznie trzyprzęsłowy jaz z dwudzielnymi zasuwami na K.K.O. w km 7+350, pompownia Nielęgowo ze zbiornikiem wyrównawczym oraz specjalny syfon zlokalizowany pod dnem Kościańskiego Kanału. W miejscu tym ujście mają dodatkowo piętrzone cieki Doprowadzalnik Kurzogórski oraz Kanał Przysiecki, do których z kolei wpływa woda z gęstej siatki rowów melioracyjnych i terenów zdrenowanych.

Zespół obiektów hydrotechnicznych w pobliżu miejscowości Nielęgowo

Gdy ciek K.K.O. został obwałowany to należało rozwiązać problem zlikwidowanych naturalnych ujść cieków do Kanału Obry. Dlatego powstała pobliska pompownia Nielęgowo, przy której znajduje się zbiornik wyrównawczy, do którego grawitacyjnie wpływają w/w cieki. Następnie woda ze zbiornika jest mechanicznie przepompowywana do Kościańskiego Kanału.

Zbiornik wyrównawczy przy pompowni Nielęgowo

Przerzut tak dużej ilości wody możliwy jest dzięki zamontowanym czterem pompom o łącznej maksymalnej wydajności do 2 m³/s. Obszar oddziaływania pompowni Nielęgowo wynosi 1383 ha. Warto zaznaczyć, że to tereny rolnicze, na które składają się głównie łąki i pastwiska. A dzięki systemowi tych urządzeń rolnicy zbierają 3-4 pokosy traw w ciągu roku.  

Pompownia Nielęgowo

Kolejnym punktem na mapie wyprawy był zbiornik Wonieść. Jego bazą było pięć naturalnych jezior i położone między nimi bagienne łąki. Jeziora zostały spiętrzone poprzez wybudowanie zapory czołowej i pięciu zapór bocznych. Zbiornik został podzielony zaporą zbiornika górnego na dwa zbiorniki w układzie kaskadowym - zbiornik górny (obejmujący jeziora: Drzeczkowskie, Witosławskie i Wojnowickie) oraz zbiornik dolny (obejmujący jeziora: Jezierzyckie i Wonieskie). Obecnie zwierciadło wody znajduje się o 1,5-2,75 m wyżej w stosunku do pierwotnego poziomu wody w jeziorach. Przy maksymalnym wypełnieniu ma powierzchnię 777 ha, szerokość od 200 do 1300 m, a jego maksymalną pojemność to 13,46 mln m³. Jego podstawowym zadaniem jest magazynowanie wody na potrzeby rolnictwa na obszarze około 3 tys. ha, nawodnienie stawów rybnych w obrębie zbiornika oraz jednocześnie ochrona przeciwpowodziowa w obrębie doliny Kościańskiego Kanału Obry, powyżej Kościana. Sprawne działanie zbiornika jest warunkowane funkcjonowaniem trzech kanałów, dzięki którym woda go zasila oraz jest przerzucana i spuszczana ze zbiornika. Akwen wypełnia głównie woda transportowana z K.K.O. przez wybudowany ośmiokilometrowy Kanał Przerzutowy. Regulacja przepływu odbywa się za pomocą jazów i budowli upustowych. Całość dopełniają stawy rybne, na których prowadzona jest odrębna gospodarka rybacka.   

Zapora czołowa zbiornika Wonieść

Na wysokości miejscowości Zgliniec, między Jeziorem Wojnowickim a Jezierzyckim, znajduje się natomiast Doprowadzalnik B, czyli kanał który przerzuca wodę ze zbiornika górnego do zbiornika dolnego. Usytuowana jest tam również budowla upustowa nr 2, jaz z mostem na zaporze zbiornika górnego w kilometrze 0+880 cieku oraz zapora boczna nr 1 zbiornika Wonieść. Chronią one pobliskie tereny przed zalaniem podobnie jak wały. Dzięki zaporom i piętrzeniu na jazie można piętrzyć wodę na zbiorniku górnym, a następnie przerzucać ją wybudowanym kanałem do zbiornika dolnego. Pobliskie stawy rybne są napełniane w sposób grawitacyjny na przełomie marca i kwietnia, a następnie mechanicznie według potrzeb.  

Jaz z mostem na zaporze zbiornika górnego w kilometrze 0+880, Zgliniec

Wyjazdowe spotkanie zakończył pobyt na wałach przeciwpowodziowych i kanale ulgi, stanowiących system zabezpieczenia przeciwpowodziowego Śremu. Wały przeciwpowodziowe powstały w latach czterdziestych poprzedniego wieku. W 2015 roku zostały kompleksowo zmodernizowane, by ich parametry dostosować do współcześnie obwiązujących przepisów. Głównym celem prac było zwiększenie stabilności oraz zabezpieczenie szczelności tych obiektów. Tuż obok znajduje się kanał ulgi. Jego długość wynosi około 5,3 km. Na co dzień środkiem kanału płynie niewielki ciek odwadniający teren. W momencie, gdy w wyniku wezbrania poziom wody w rzece Warcie podnosi się kanał zmienia się w sporych rozmiarów rzekę, która może rozlać się po terenach zalewowych do szerokości ponad 200 m. Przez co chroni to miasto Śrem przed powodziami.

Wały przeciwpowodziowe Warty w Śremie, kanał ulgi

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu realizuje program staży i praktyk dla studentów Wydziału Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza od 2016 roku. Celem tej współpracy jest stworzenie kursantom możliwości zdobycia nowych umiejętności i doświadczeń oraz wykorzystania w praktyce wiedzy przyswajanej podczas nauki. „Bardzo się cieszymy, że nasi studenci mają możliwość zapoznania się z praktycznymi aspektami funkcjonowania obiektów hydrotechnicznych” – mówi prof. UAM Jędrzej Wierzbicki, prodziekan ds. nauki i rozwoju. W trakcie spotkań i praktyk poznają strukturę zarządzania gospodarką wodną w regionie wodnym Warty, zagrożenia i sposoby zapobiegania skutkom wystąpienia powodzi czy suszy oraz problematykę gospodarowania wodą na obiektach hydrotechnicznych w zmiennych warunkach hydrologicznych.