Za nami trzecia edycja konferencji naukowo – technicznej „Funkcjonowanie i ochrona wód płynących” POTAMON 2021. Spotkanie skupiło przedstawicieli wielu środowisk naukowych, administracyjnych i społecznych oraz przedsiębiorców, których działalność obejmuje szeroko pojętą tematykę badań poświęconych rzekom i gospodarowaniu wodami płynącymi. W dyskusjach wzięli również udział pracownicy Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu, którzy wygłosili swoje referaty.

Konferencja była organizowana przez Wydział Biologii Uniwersytetu Szczecińskiego, Drawieński Park Narodowy i Oddział Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego w Szczecinie. Pokazywała jak wielka jest dziś potrzeba rozmowy na temat ochrony polskich zasobów wodnych. Naukowcy, ale również osoby, które troszczą się o jakość naszych rzek, potrzebują forum, możliwości wymiany myśli i doświadczeń oraz zapoznania się z wynikami innych specjalistów. Popularyzacja wiedzy to ważne wyzwanie dla świata nauki. Hydrolodzy, hydrobiolodzy, hydrogeolodzy, ichtiolodzy nie mogą dziś zamykać się w laboratoriach, pracowniach, bibliotekach, ale powinni prowadzić dialog w szerszym gronie, obejmującym także osoby zajmujące się tymi zagadnieniami w sposób amatorski. Całość musi opierać się na harmonijnym łączeniu dotychczas zdobytej wiedzy z innowacjami technologicznymi z całego świata oraz z decydentami, którzy mogą wprowadzać te rozwiązania w życie.

Referat, opisujący stan zasobów wodnych głównych rzek regionu wodnego Warty na przestrzeni ostatnich 60 lat przedstawiła Anna Andrzejak, kierownik Centrum Operacyjnego Ochrony Przeciwpowodziowej RZGW w Poznaniu. Do analizy tego zjawiska posłużyły jej dane hydrologiczne z kilkunastu stacji wodowskazowych zlokalizowanych na Warcie i jej ważniejszych dopływach. Z przeprowadzonych badań wynika, że czynnikami w głównej mierze, warunkującymi amplitudę wahań wody są warunki meteorologiczne: wielkość opadu i wielkość parowania. Istotnym czynnikiem, obok tych naturalnych, są również działania antropogeniczne. Na analizowanym obszarze zauważalna jest wyraźna tendencja do zmniejszania się wartości średnich przepływów rocznych, przepływów maksymalnych i przepływów minimalnych, zarówno w ujęciu rocznym jak i miesięcznym. Tylko w obrębie rzeki Kiełbaski, do której kierowane jest odwodnienie z odkrywek węgla brunatnego położonych w rejonie Turku, nie odnotowano tego trendu. Wskazano także na wyraźne zróżnicowanie odpływu jednostkowego w zlewniach cząstkowych regionu wodnego Warty. Najwyższymi wartościami w zakresie tego parametru cechują się południe i wschód analizowanego obszaru, a najgorszymi część środkowa i północna. Wyniki te są szczególnie istotne w kontekście możliwości zagospodarowania zasobów wodnych rzeki Warty i jej dopływów, m.in. przy zalewaniu odkrywek węgla brunatnego czy nawadnianiu gruntów ornych.

Na potrzebę weryfikacji metod ustalania charakteru cieków zwrócił uwagę Kamil Pajewski, kierownik Wydział Systemu Informacyjnego Gospodarowania Wodami. Prowadzone postępowania administracyjne wymagają szybkiej analizy w celu odpowiedniego sformułowania decyzji administracyjnych i przeprowadzania procesów, które mają często istotny wpływ na zakres inwestycji infrastrukturalnych np. rewitalizacji linii kolejowych czy budowy nowych dróg. Są to również sprawy istotne z punktu widzenia zarządzania majątkiem Skarbu Państwa. Pracownikom Wód Polskich takie opracowania pozwalają rozpocząć regulację stanów prawnych gruntów w części lub w całości pokrytych wodami płynącymi. Bywa jednak, że dane, pochodzące z Mapy Podziału Hydrograficznego Polski, mapy topograficznej czy ortofotomapy, różnią się od siebie. Zdaniem autorów referatu wśród propozycji rozwiązań problemu na poziomie centralnym powinno znaleźć się wypracowanie jednolitych i przejrzystych kryteriów w zakresie klasyfikacji cieków, ustalenie konkretnych wytycznych na potrzeby ekspertyz hydrologicznych oraz ewentualna decentralizacja wydawanych decyzji ustalających charakter wód, co spowoduje przyspieszenie prowadzonych postępowań.

Koncepcję i realizację rozwiązań, poprawiających stosunki wodne w rejonie zalewanej odkrywki Kazimierz Północ, przedstawił natomiast w swoim referacie Bogumił Nowak, dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Poznaniu. Przekierowanie części wód (mniej więcej 30 proc.) z odwodnienia odkrywki Jóźwin IIB w kierunku odkrywki Kazimierz Północ, gdzie ma powstać zbiornik Kleczew, powodowało przybór wody na poziomie 15-20 cm miesięcznie, w skali ostatnich kilku lat. W momencie, gdy uruchomiony został zwiększony przerzut wód kopalnianych, przyrost ten wzrósł do 70 cm na miesiąc. Z końcem roku 2020, gdy swoją pracę rozpoczął drugi rurociąg, pojawiła się możliwość przerzutu blisko 85-90 proc. odwodnienia odkrywki Jóźwin IIB do wyrobiska po odkrywce Kazimierz Północ. W efekcie do jego zalania dojdzie, nie tak jak zakładano w ciągu 6-8 lat, ale przy sprzyjających warunkach hydrometeorologicznych, w drugiej połowie przyszłego roku. Należy tu zaznaczyć, że osiągnięty poziom będzie wyższy, niż był zakładany w pierwotnej fazie rekultywacji. Szybsze zalanie wyrobiska pokopalnianego nie tylko odbuduje zasoby wód powierzchniowych i podziemnych w jego okolic, ale poprawi również stosunki wodne w zlewni Biskupiej Strugi i Jeziora Powidzkiego. Nowopowstały zbiornik stworzy stanie się również interesującym łowiskiem oraz miejscem uprawiania sportów wodnych.

Istotnym elementem konferencji była sesja posterowa, w trakcie której prelegenci na przykładzie przygotowanych plansz opowiadali o najważniejszych zagadnieniach, którymi zajmują się w swoich instytucjach. Michał Misiewicz oraz Tomasz Zink z Wydziału Planowania w Gospodarowaniu Wodami przybliżyli w ten sposób najważniejsze założenia II aktualizacji Planów gospodarowania wodami (IIaPGW) w dorzeczu Odry. To dokumenty planistyczne, które na kolejnych 6 lat określą zasady ochrony polskich zasobów wodnych i poprawy ich stanu, w tym wód podziemnych, stanowiących naturalne rezerwuary wód dobrej jakości. To cel, którego osiągnięcie zapewni nam bezpieczeństwo wodne.

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu z sukcesem administruje również łowiskami wędkarskimi zlokalizowanymi na terenie regionu wodnego Warty. O tych działaniach opowiadali m.in. Grzegorz Filipiak, Monika Wtorkowska i Łukasz Walczak z Wydziału Gospodarowania Mieniem Skarbu Państwa i Współpracy z Użytkownikami Wód. Gospodarka rybacka prowadzona jest na 5 obwodach o łącznej powierzchni 390 ha. Aktualnie przygotowane do zaopiniowania zostały operaty rybackie na kolejne 2 obwody rybackie o powierzchni ok. 120 ha. Działalność ta zakłada prowadzenie gospodarki rybackiej o profilu wędkarskim, z nastawieniem rekreacyjnym, a także odtwarzanie rzadkich gatunków ryb.

Konferencja „Funkcjonowanie i ochrona wód płynących” POTAMON 2021 licznie gromadzi osoby, którym bliskie są problemy wód płynących, i to zarówno te odnoszące się do ochrony przyrody, jak i te, dla których istotne jest zaspokajanie potrzeb człowieka i gospodarki. Jej organizatorzy liczą, że wymiana doświadczeń skłoni wszystkich do owocnej dyskusji i w konsekwencji do ustalenia wspólnych postulatów dla zrównoważonego korzystania z wód płynących. W ramach konferencji wydano zeszyt streszczeń referatów i posterów oraz recenzowaną monografię opartą o wygłoszone referaty i inne zgłoszone teksty.